Likowski Edward (1836–1915), arcybiskup gnieźnieńsko-poznański i historyk Kościoła. Ur. 26 IX we Wrześni, syn Wincentego i Józefy z domu Zimniewicz. Uczył się we Wrześni, w gimnazjum w Ostrowiu (1851–3) i w gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie zdał maturę (25 IX 1857). Po maturze L. zgłosił się do seminarium duchownego w Poznaniu, lecz został przez arcbpa L. Przyłuskiego skierowany do akademii w Monasterze. Tutaj uzyskał licencjat teologii w r. 1861 za rozprawę Quid Origenes de SS Trinitate docuerit. Doktorat teologii nadała mu akademia w Monasterze w r. 1886. Po krótkim pobycie w seminarium gnieźnieńskim wyświęcony został na kapłana (grudzień 1861). Po kilku miesiącach wikariatu w Kcyni (od stycznia 1862) zaczął uczyć religii w gimnazjum Marii Magdaleny (od 7 XI 1862 do 1865), a zarazem został subregensem alumnatu przygimnazjalnego. W r. 1865 powołany został na profesora prawa kanonicznego i historii Kościoła w poznańskim seminarium duchownym, którego był regensem od r. 1867 aż do rozpoczęcia kulturkampfu w r. 1873. Stał blisko arcbpa M. Ledóchowskiego, co zapewne ułatwiało awansowanie na różne godności kościelne (egzaminator prosynodalny, cenzor, kustosz kolegiaty Św. Marii Magdaleny, prałat domowy papieża). Uczestniczył też w soborze watykańskim (1869–70). W czasie kulturkampfu wszedł w skład tajnego zarządu archidiecezji (w r. 1876 był doradcą ks. Maryańskiego); w jego ramach zbierał składki na rzecz alumnów, którzy po zamknięciu seminariów duchownych w Poznaniu i Gnieźnie kształcili się za granicą (we Francji, Belgii). W r. 1874 odsiedział kilkumiesięczną karę więzienia – podobno za to, że nie chciał zdradzić nazwiska tajnego administratora diecezji.
Na ten okres przypadły także lata największej aktywności naukowej L-ego. Po dłuższych badaniach archiwalnych ogłosił kilka prac poświęconych unii brzeskiej: Historia unii Kościoła ruskiego z Kościołem rzymskim (P. 1875), Unia brzeska (r. 1596) (P. 1896, 2. wyd. W. 1907, wyd. w języku ukraińskim, Żółkiew 1916), „Materiały do dziejów upadku unii w diecezji chełmskiej” (P. 1878), Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX w. uważane głównie ze względu na przyczyny jego upadku (P. 1880, 2. wyd. W. 1906). Ogłosił również Długoszowy „Katalog biskupów poznańskich” (P. 1880), „Decretales summorum pontificum pro regno Poloniae…”, wspólnie z ks. Z. Chodyńskim (P. 1869–73), nadto ogłaszał większe rozprawy w „Tygodniku Katolickim”, „Przeglądzie Polskim” i „Przeglądzie Kościelnym”. Opracował kilka katechizmów i prac homiletycznych i wygłosił sporo mów pogrzebowych (a mówcą był znanym), przeważnie następnie publikowanych.
Bliskie stosunki łączyły L-ego z A. Cieszkowskim. Był członkiem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (PTPN), uczestniczył aktywnie w pracach jego wydziału historyczno-literackiego, a w l. 1895–1914 był prezesem PTPN. W tym czasie zabiegał koło budowy gmachu dla towarzystwa. W r. 1887 został L. członkiem AU, a w r. 1900 otrzymał doktorat honorowy UJ. Rola L-ego w konsystorzu arcybiskupim poznańskim wzrosła znacznie po okresie «walki kulturalnej». Za arcbpa J. Dindera został wikariuszem generalnym i oficjałem poznańskim, kanonikiem katedralnym (1886), wreszcie biskupem aureliopolitańskim i sufraganem poznańskim (17 III 1887). W r. 1884 wobec ewentualnej rezygnacji M. Ledóchowskiego ze stanowiska arcybiskupa jego nazwisko figurowało wśród kandydatów Watykanu na następstwo. Po śmierci J. Dindera został L. wikariuszem kapitulnym archidiecezji poznańskiej (czerwiec 1890 – styczeń 1892), a w. r. 1890 przy ustalaniu przez obie kapituły listy kandydatów na stanowisko arcybiskupa uzyskał największą liczbę głosów. Kandydatura ta napotkała jednak na opór w kołach rządowych, niechętny był mu zwłaszcza nadprezydent poznański R. Zedlitz-Trützschler, pod którego wpływem Wilhelm II odrzucił w sierpniu 1890 r. propozycje kurii rzymskiej. W r. 1893 L. został dziekanem kapituły metropolitalnej w Poznaniu.
Obok pracy pisarskiej L. prowadził rozległą działalność organizacyjno-społeczną: w r. 1891 zreorganizował katolickie towarzystwa rzemieślnicze, w 1895 założył sodalicję w Poznaniu, zapoczątkował tworzenie katolickich związków robotniczych. L. uczestniczył nadto w rozlicznych imprezach i uroczystościach o charakterze kulturalno-narodowym; przyjmował w lutym 1879 r. profesorów UJ w Poznaniu, był uczestnikiem zjazdu długoszowego w Krakowie (1880), współdziałał w komisji jubileuszowej J. Kochanowskiego (1884). W życiu kościelnym odgrywał mniejszą rolę ze względu na chłodne stosunki z arcbpem F. Stablewskim. Zmienił natomiast swój stosunek do władz na bardziej ugodowy, czego wyrazem było uczestnictwo w uroczystym powitaniu Wilhelma II w r. 1902, a więc w okresie nasilenia polityki antypolskiej. W r. 1904 papież mianował go asystentem tronu papieskiego. W r. 1906 (kwiecień) L. wydał okólnik zakazujący księżom należenia do «Straży» i do innych polskich organizacji politycznych z wyjątkiem wyborczych, co wywołało ostry konflikt między nim a prasą narodowo-demokratyczną. W wyborach popierał zawsze kandydatów lojalistycznych i umiarkowanych. Po śmierci F. Stablewskiego stał się L. czołowym przedstawicielem kierunku ugodowego wśród duchowieństwa. Wybrany wikariuszem kapitulnym diecezji poznańskiej (w rzeczywistości kierował też gnieźnieńską) (30 IX 1906) znów znalazł się na czołowym miejscu listy kandydatów wysuniętych przez kapituły (16 I 1907). Mimo zapewnień o uspokojeniu nastrojów wśród ludności polskiej (obiecywał m. in. zakończyć strajk szkolny i złamać «wykroczenia duchowieństwa»), mimo popierania kandydatów umiarkowanych w czasie wyborów w r. 1908, a utrudniania kandydatury ks. Styczyńskiego, nominację otrzymał dopiero w r. 1914, po usilnych zabiegach i staraniach F. Morawskiego w sferach rządowych i parlamentarnych, w szczególności u kanclerza T. Bethmanna-Hollwega (memoriał z października 1913). Ostatecznie o nominacji zdecydował wybuch wojny, obsadzenie L-m stolicy arcybiskupiej (potwierdzone przez Watykan w lipcu 1914) było bowiem jednym z niewielu ustępstw, mających zapewnić lojalność ze strony Polaków. W czasie wizyty u Wilhelma II (8 VIII) L. zgodził się na różne warunki polityczne, m. in. na ogłoszenie listu pasterskiego w propruskim i antyrosyjskim tonie. List ten (z 9 VIII) wspominał o ciężkiej przeszłości, która podważyła «zaufanie do rządu», ale obiecywał poprawę i zachęcał do spełniania powinności, «jak przystało na potomków rycerskiego narodu». List pasterski został przez społeczeństwo przyjęty z wyraźną niechęcią.
Rządy arcybiskupie L-ego trwały bardzo krótko; zmarł on bowiem 20 II 1915 w Poznaniu i pochowany został w katedrze poznańskiej w kaplicy Szołdrskich. Zebrane obrazy (m. in. J. Matejki, Fundacja Lubrańskich, ofiarowany mu przez uczniów) przekazał PTPN.
Korbut, IV 236; Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938 I; Podr. Enc. Kośc.; – Hemmerling Z., Walka rządu pruskiego o obsadzenie stolicy arcybiskupiej gnieżnieńsko-poznańskiej w latach 1906–1914, „Roczniki Hist.” (P.) T. 26: 1960; Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1918–31 I–III (w t. 3. bibliogr. prac); Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1959–64 I–II; St. B. z P., Ks. prałat E. L., „Tyg. Illustr.” 1885 t. 5 s. 81–2 (portret); Trzeciakowski L., Polityka polskich klas posiadających w Wielkopolsce w erze Capriviego, P. 1960 s. 99–104; Wojtkowski A., Historia Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu, P. 1928 (fot. po s. 337); Zieliński Z., Tajna administracja archidiecezji gnieźnieńskiej w czasie „kulturkampfu”, „Nasza Przeszłość”, R. 24: 1966; – Hutten-Czapski B., 60 lat życia politycznego i towarzyskiego, W. 1936 I–II; – Arch. Archidiec. w P.: teczki personalne L-ego.
Adam Galos